Artikel 15a van de Auteurswet legt uit dat je zonder toestemming van de maker mag citeren. Dit wordt citaatrecht genoemd. Volgens artikel 15a lid 2 betekent “citeren” ook het maken van samenvattingen van nieuws uit andere media, zoals in persoverzichten. Dit zijn overzichten in kranten die kort vertellen wat er in andere nieuwsbronnen staat, en niet losstaande publicaties zoals knipselkranten of producten van media monitoringorganisaties (MMO’s).
De regels en beperkingen
De uitzondering voor citaatrecht moet worden uitgelegd volgens de Auteursrechtrichtlijn. Volgens een uitspraak van het Hof van Justitie moet een citaat direct verband houden met de eigen mening van degene die citeert en moet het citaat ondergeschikt zijn aan het werk waarin het wordt gebruikt. Deze context ontbreekt bijvoorbeeld bij commerciële exploitatie door een MMO. Een MMO gebruikt de inhoud zelf en niet in combinatie met eigen uitspraken of meningen en gaat ook niet in discussie met de inhoud, wat juist de essentie van een citaat is.
Bescherm de maker: de rechten in balans
Je mag alleen citeren als dit de normale verkoop van het werk of andere materialen niet schaadt en de rechten van de maker niet onredelijk benadeelt. Als een MMO zonder toestemming de content van uitgevers gebruikt, lopen uitgevers inkomsten mis en worden hun belangen geschaad.
De Spiegel Online zaak: Een gamechanger voor citaatrecht
Het verhaal achter de zaak
Een bekend voorbeeld van een citaatrecht zaak is de “Spiegel Online” zaak, waarbij het Europese Hof van Justitie (HvJ) een belangrijke uitspraak deed over het citaatrecht. In deze zaak ging het om het volgende:
De zaak betrof de Duitse nieuwswebsite Spiegel Online, die zonder toestemming een link en een kort citaat uit een artikel van de Duitse journalist Volker Beck had gepubliceerd. Beck had bezwaar gemaakt tegen het gebruik van zijn werk zonder zijn toestemming, hoewel het om slechts een klein citaat ging.
Het besluit van het Hof
Het Hof van Justitie oordeelde dat een citaat toegestaan is, mits het in een direct en nauw verband staat met de eigen beschouwingen van de gebruiker en ondergeschikt is aan het werk waarin het citaat wordt opgenomen. Daarnaast stelde het Hof dat de context waarin het citaat wordt gebruikt belangrijk is. Een citaat moet een onderdeel zijn van een eigen betoog of discussie en mag niet de volledige aandacht opeisen.
Waarom deze uitspraak belangrijk is
Deze uitspraak verduidelijkt dat het citaatrecht niet onbeperkt is en dat de context en het doel van het citaat essentieel zijn voor de rechtmatigheid ervan. Het bevestigde ook dat het citaatrecht niet mag worden misbruikt voor commerciële exploitatie zonder toestemming van de rechthebbende, waarbij de originele context of waarde van het werk verloren gaat.
De “Spiegel Online” zaak is dus een belangrijke mijlpaal in de uitleg en toepassing van het citaatrecht binnen de Europese Unie, en heeft de grenzen van wat wel en niet mag duidelijker gemaakt.
Een belangrijke conclusie
Je mag niet zonder toestemming citeren voor commerciële doeleinden. Het citaatrecht is bedoeld om het gebruik van korte delen van een werk mogelijk te maken voor niet-commerciële doeleinden, zoals kritiek, recensie of onderwijs, zonder de rechten van de maker te schaden. Voor commerciële doeleinden is altijd toestemming van de rechthebbende nodig.
Zo citeer je als een pro: de regels op een rij
Check of de toepassing klopt
Het citaat mag een kleine aanvulling zijn op jouw eigen werk. Een citaat staat niet op zichzelf, maar is ondergeschikt aan jouw eigen tekst.
Maak het doel duidelijk
Het citaat moet een duidelijk doel hebben, zoals kritiek, recensie, of het ondersteunen van een eigen argument of betoog.
Altijd bronvermelding
Je moet altijd de bron vermelden, dus aangeven van wie het originele werk is.
Hou het kort en krachtig
Het citaat mag niet te groot zijn; je mag alleen dat deel gebruiken dat nodig is voor jouw doel.
Schaad de maker(s) niet
Het citaat mag de normale verkoop of waarde van het originele werk niet schaden.